وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السّلَامُ إِذَا اعْتَرَفَ بِالتّقْصِیرِ عَنْ تَأْدِیَةِ الشّکْرِ
اللّهُمّ إِنّ أَحَداً لَا یَبْلُغُ مِنْ شُکْرِکَ غَایَةً إِلّا حَصَلَ عَلَیْهِ مِنْ إِحْسَانِکَ مَا یُلْزِمُهُ شُکْراً.
وَ لَا یَبْلُغُ مَبْلَغاً مِنْ طَاعَتِکَ وَ إِنِ اجْتَهَدَ إِلّا کَانَ مُقَصّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِکَ بِفَضْلِکَ
فَأَشْکَرُ عِبَادِکَ عَاجِزٌ عَنْ شُکْرِکَ،
وَ أَعْبَدُهُمْ مُقَصّرٌ عَنْ طَاعَتِکَ
لَا یَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ،
وَ لَا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِیجَابِهِ
فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِکَ،
وَ مَنْ رَضِیتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِکَ
تَشْکُرُ یَسِیرَ مَا شَکَرْتَهُ،
وَ تُثِیبُ عَلَى قَلِیلِ مَا تُطَاعُ فِیهِ حَتّى کَأَنّ شُکْرَ عِبَادِکَ الّذِی أَوْجَبْتَ عَلَیْهِ ثَوَابَهُمْ وَ أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَکُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَکَ فَکَافَیْتَهُمْ،
أَوْ لَمْ یَکُنْ سَبَبُهُ بِیَدِکَ فَجَازَیْتَهُمْ
بَلْ مَلَکْتَ یَا إِلَهِی أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ یَمْلِکُوا عِبَادَتَکَ،
وَ أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ یُفِیضُوا فِی طَاعَتِکَ،
وَ ذَلِکَ أَنّ سُنّتَکَ الْإِفْضَالُ،
وَ عَادَتَکَ الْإِحْسَانُ،
وَ سَبِیلَکَ الْعَفْوُ
فَکُلّ الْبَرِیّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنّکَ غَیْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ،
وَ شَاهِدَةٌ بِأَنّکَ مُتَفَضّلٌ عَلَى مَنْ عَافَیْتَ،
وَ کُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتّقْصِیرِ عَمّا اسْتَوْجَبْت
فَلَوْ لَا أَنّ الشّیْطَانَ یَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِکَ مَا عَصَاکَ عَاصٍ،
وَ لَوْ لَا أَنّهُ صَوّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِی مِثَالِ الْحَقّ مَا ضَلّ عَنْ طَرِیقِکَ ضَالٌّ
فَسُبْحَانَکَ مَا أَبْیَنَ کَرَمَکَ فِی مُعَامَلَةِ مَنْ أَطَاعَکَ أَوْ عَصَاکَ تَشْکُرُ لِلْمُطِیعِ مَا أَنْتَ تَوَلّیْتَهُ لَهُ،
وَ تُمْلِی لِلْعَاصِی فِیمَا تَمْلِکُ مُعَاجَلَتَهُ فِیهِ.
أَعْطَیْتَ کُلّا مِنْهُمَا مَا لَمْ یَجِبْ لَهُ،
وَ تَفَضّلْتَ عَلَى کُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا یَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ.
وَ لَوْ کَافَأْتَ الْمُطِیعَ عَلَى مَا أَنْتَ تَوَلّیْتَهُ لَأَوْشَکَ أَنْ یَفْقِدَ ثَوَابَکَ،
وَ أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُکَ،
وَ لَکِنّکَ بِکَرَمِکَ جَازَیْتَهُ عَلَى الْمُدّةِ الْقَصِیرَةِ الْفَانِیَةِ بِالْمُدّةِ الطّوِیلَةِ الْخَالِدَةِ،
وَ عَلَى الْغَایَةِ الْقَرِیبَةِ الزّائِلَةِ بِالْغَایَةِ الْمَدِیدَةِ الْبَاقِیَةِ.
ثُمّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِیمَا أَکَلَ مِنْ رِزْقِکَ الّذِی یَقْوَى بِهِ عَلَى طَاعَتِکَ،
وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِی الْ‌آلَاتِ الّتِی تَسَبّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِکَ،
وَ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِکَ بِهِ لَذَهَبَ بِجَمِیعِ مَا کَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةِ مَا سَعَى فِیهِ جَزَاءً لِلصّغْرَى مِنْ أَیَادِیکَ وَ مِنَنِکَ،
وَ لَبَقِیَ رَهِیناً بَیْنَ یَدَیْکَ بِسَائِرِ نِعَمِکَ،
فَمَتَى کَانَ یَسْتَحِقّ شَیْئاً مِنْ ثَوَابِکَ لَا مَتَى
هَذَا یَا إِلَهِی حَالُ مَنْ أَطَاعَکَ،
وَ سَبِیلُ مَنْ تَعَبّدَ لَکَ،
فَأَمّا الْعَاصِی أَمْرَکَ وَ الْمُوَاقِعُ نَهْیَکَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِکَ لِکَیْ یَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِی مَعْصِیَتِکَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِکَ،
وَ لَقَدْ کَانَ یَسْتَحِقّ فِی أَوّلِ مَا هَمّ بِعِصْیَانِکَ کُلّ مَا أَعْدَدْتَ لِجَمِیعِ خَلْقِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ.
فَجَمِیعُ مَا أَخّرْتَ عَنْهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَبْطَأْتَ بِهِ عَلَیْهِ مِنْ سَطَوَاتِ النّقِمَةِ وَ الْعِقَابِ تَرْکٌ مِنْ حَقّکَ،
وَ رِضًى بِدُونِ وَاجِبِکَ
فَمَنْ أَکْرَمُ یَا إِلَهِی مِنْکَ،
وَ مَنْ أَشْقَى مِمّنْ هَلَکَ عَلَیْکَ لَا مَنْ فَتَبَارَکْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلّا بِالْإِحْسَانِ،
وَ کَرُمْتَ أَنْ یُخَافَ مِنْکَ إِلّا الْعَدْلُ،
لَا یُخْشَى جَوْرُکَ عَلَى مَنْ عَصَاکَ،
وَ لَا یُخَافُ إِغْفَالُکَ ثَوَابَ مَنْ أَرْضَاکَ،
فَصَلّ عَلَى مُحَمّدٍ وَ آلِهِ،
وَ هَبْ لِی أَمَلِی،
وَ زِدْنِی مِنْ هُدَاکَ مَا أَصِلُ بِهِ إِلَى التّوْفِیقِ فِی عَمَلِی،
إِنّکَ مَنّانٌ کَرِیمٌ.
دعادر اعتراف به تقصیر از اداى شکر:
خداوندا کسى در مسئله شکر به حدّى نمى رسد مگر آنکه احسان دیگر تو او را
به شکرى دیگر ملزم مى کند،
و از طاعتت به اندازه اى دست نمى یابد - گرچه
بکوشد- جز اینکه در برابر آنچه شایسته فضل توست مقصّر است،
بنابر این شاکرترین
بندگانت از شکر تو ناتوان،
و عابدترین بندگانت از طاعتت مقصّر است،
کسى مستوجب آن نیست که از باب استحقاق او را مورد مغفرت قرار دهى،
یا بر اساس سزاوارى از او
خشنود باشى،
پس هر که را بیامرزى از احسان توست،
و از هر که خشنود شوى در اثر
تفضل توست،
عمل اندک را که بپذیرى از باب فضل پذیرفته اى،
و طاعت مختصر را
مزد مى دهى،
تا آنجا که گویى شکر بندگانت که بدان سبب پاداششان را واجب ساخته اى
و اجرشان را از آن رو بزرگ ساخته اى مسئله اى است که در برابر تو قدرت روى برتافتن از آن را
داشته اند و از این جهت پاداششان دادى،
یا گویى سبب آن شکر به دست تو نبوده و بدین خاطر به ایشان اجر بخشیدى،
بلکه
اى خداى من مالک امر ایشان بوده اى پیش از آنکه ایشان مالک عبادت تو شوند،
و مزدشان
را پیش از اینکه به طاعتت اقدام کنند آماده کرده اى،
زیرا که آئینت
انعام،
و عادتت احسان،
و راهت عفو و بخشش است.
از این رو همه آفریدگان
معترفند که تو درباره هر که عقوبتش کنى ستم نکرده اى،
و شاهدند که هر که را ببخشى
در حقّش تفضل فرموده اى،
و همگان درباره خویش به تقصیر نسبت به آنچه سزاوار آنى
معترفند.
بنابراین اگر شیطان ایشان را از طاعتت نفریبد هیچ عصیان گرى تو را
معصیت نکند،
و اگر شیطان باطل را در نظرشان به صورت حق جلوه ندهد
هیچ گمراهى از راه تو منحرف نشود،
پس منزّهى تو،
چه آشکار است بزرگواریت در
معامله باکسى که تو را اطاعت کرده یا عصیان نموده: مطیع را در مقابل آنچه خود برایش فراهم آورده اى
پاداش مى دهى،
و معصیت کار را در آنچه تعجیل در کیفرش به دست توست مهلت مى دهى،
به هر یک از آن دو نفر عطایى نموده اى که مستحق آن نبوده،
و به هر یک تفضّلى فرموده اى
که عملش از آن قاصر است،
و اگر مطیع را بر آنچه حضرتت او را بر آن گماشته اى (نه بر عمل خودش) جزا مى دادى
بیم آن بود که ثوابت را از دست بدهد،
و نعمتت از او زایل شود،
ولى تو
به بزرگوارى خود در برابر مدت کوتاه از دست رفتنى به مدّتى طولانى
و همیشگى،
و در مقابل مدت نزدیک گذرا با مدت دامنه دار جاوید او را پاداش
دادى،
سپس در برابر رزقى که از سفره نعمت تو خورده تا به سبب
آن بر طاعتت نیرو گیرد با او معامله پایاپاى نکردى،
و از او بازپرسى دقیق درباره ابزارى که آنها را
سبب رسیدن به مغفرتت قرار داده ننمودى،
و اگر با مطیع چنین رفتار
مى نمودى تمام حاصل دسترنج و سعى و زحمت او در مقابل کوچک ترین نعمتها و
عطاهایت از دست مى رفت،
و در پیشگاه مقدّست به خاطر سایر نعمتهایت در گرو مى ماند،
پس چه زمانى شایستگى چیزى از ثواب تو را مى داشت،
نه،
هیچ گاه!! این است -خداى من-
حال آن که تو را فرمان برده،
و سرنوشت کسى که به عبادت تو اقدام نموده،
و اما آن که از تو نافرمانى کرده
و نهى تو را مرتکب شده پس عجله - در انتقام از او نکردى،
تا مگر به جاى
حال معصیت تو حال برگشت به طاعت تو گزیند،
در صورتى که او
در اولین بارى که بر عصیان تو همّت نموده مستحق تمام عقوبتهایى که براى جمیع
بندگانت مهیّا نموده اى گشته،
پس هر عذابى که از او به تأخیر انداخته اى،
و هر سطوت انتقام و عقابى که از او بازپس داشته اى حق قطعى توست که
وامى گذارى،
و به کمتر از آنچه استحقاق توست رضا داده اى.
پس -اى خداى من- کریم تر از تو کیست؟
و بدبخت تر از کسى که به سبب مخالفت با تو هلاک شده،
چه کسى است؟ نه،
هیچ کس! پس تو والاتر از آنى
که جز به احسان وصف شوى،
و منزّه از آنى که جز از جهت عدل از تو
بترسند،
بیم جور و جفا به معصیت کار از تو نمى رود،
و ترس واگذاشتن
پاداش کسی که تورا به عبادت خشنودساخته درکار نیست،
پس بر محمد و آلش درود فرست،
و آرزوى
مرا برآور،
و هدایتت را آن گونه بر من افزایش ده که به سبب آن توفیق در کار
خویش یابم،
زیرا که تو بخشنده کریمى.