مطلب سوم - زیارات قبور مؤمنین
شيخ ثقه جليل القدر جعفر بن قولويه قمي از عمرو بن عثمان رازي روايت كرده كه گفت شنيدم از حضرت ابو الحسن امام موسي بن جعفر عليهما السلام كه مي فرمود هر كه قادر نباشد بر زيارت ما پس زيارت كند صلحاي از مواليان ما را تا نوشته شود براي او ثواب زيارت ما و كسي كه قادر نباشد بر صله و نيكي به ما پس صله و نيكي كند با صالحان مواليان ما تا از براي او نوشته شود ثواب صله و نيكي به ما و نيز به سند صحيح روايت كرده از محمد بن احمد بن يحيي الاشعري كه گفت من در فيد كه اسم منزلي است در طريق مكه با علي بن بلال روانه شديم سر قبر محمد بن اسماعيل بن بزيع پس علي بن بلال براي من گفت كه صاحب اين قبر براي من روايت كرد از حضرت امام رضا عليه السلام كه فرمودند هر كه بيايد به نزد قبر برادر مؤمن خود و دست بر قبر گذارد و هفت مرتبه بخواند سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ را ايمن گردد در روز فزع اكبر يعني از ترس بزرگ روز قيامت و در روايت ديگر مثل همين را نقل كرده مگر آنكه دارد و رو به قبله كند فقير گويد كه اين ايمن بودن كه حديث دلالت بر آن دارد ممكن است كه از براي خواننده باشد چنانچه ظاهر حديث است و محتمل است كه از براي صاحب قبر باشد چنانچه تاييد مي كند آن را حديثي كه بعد از اين از سيد بن طاوس نقل مي شود و نيز در كامل الزياره به سند معتبر منقول است كه عبد الرحمن بن ابي عبد الله به حضرت صادق عليه السلام عرض كرد كه چگونه بگذارم دست خود را بر قبور مسلمين پس حضرت بدست خود اشاره به زمين فرمود و دست را به زمين گذاشت و خود مقابل قبله بودند و نيز به سند صحيح منقول است كه عبد الله بن سنان به حضرت صادق عليه السلام عرض كرد كه چگونه سلام بايد كرد بر اهل قبور فرمود كه مي گويي :
السَّلامُ عَلَي أَهْلِ الدِّيَارِ
سلام بر اهل این دیار (خانه ها) از
الْمُؤْمِنينَ وَالْمُسْلِمينَ، اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ، وَنَحْنُ اِنشآءَ اللَّهُ بِكُمْ لاحِقُونَ.
مؤمنین و مسلمانان شما پیشروان ما (در این راه) بودید و ما هم انشاءالله به شما ملحق خواهیم شد
واز حضرت امام حسين عليه السلام روايت شده كه هر كه داخل قبرستان شود و بگويد :
اَللّهُمَّ رَبَ هذِهِ الْأَرْواحِ الْفانِيَةِ، وَالْأَجْسادِ الْبالِيَةِ، وَالْعِظامِ النَّخِرَةِ، الَّتي
خدایا ای پروردگار این روانهای از دنیا رفته و پیکرهای پوسیده و استخوانهای متلاشی شده ای که
خَرَجَتْ مِنَ الدُّنْيا وَهِيَ بِكَ مُؤْمِنَةٌ، اَدْخِلْ عَلَيْهِمْ رَوْحاً مِنْكَ وَسَلاماً مِنّي .
از دنیا بیرون رفته اند در حال ایمان به تو بفرست بر آنها رحمت (و آمرزشی) از جانب خود و سلامی از من*
بنويسد حق تعالي از براي او حسنات به عدد خلق از زمان آدم تا قيام قيامت و از حضرت امير المؤمنين عليه السلام منقول است كه هر كه داخل قبرستان شود و بگويد
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، اَلسَّلامُ عَلي اَهْلِ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ، مِنْ اَهْلِ لا
بنام خدای بخشاینده مهربان سلام بر اهل کلمه «لااله الاّ اللَّه» از طرف اهل کلمه «لا
اِلهَ اِلَّا اللَّهُ يا اَهْلَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ، بِحَقِّ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ، كَيْفَ وَجَدْتُمْ
اله الاّ اللَّه» ای اهل «لااله الاّ اللَّه» به حق این کلمه مقدسه «لااله الاّ اللَّه» (آیا) چگونه یافتید (پاداش)
قَوْلَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ، مِنْ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ، يا لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ، بِحَقِّ لا اِلهَ اِلَّا
گفتار «لااله الاّ اللَّه» را از خود کلمه مقدّسه «لااله الاّ اللَّه» ای که معبودی نیست جز خدا به حق این کلمه مقدسه «لااله الاّ
اللَّهُ، اغْفِرْ لِمَنْ قالَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ، وَاحْشُرْنا في زُمْرَةِ مَنْ قالَ لا اِلهَ
اللَّه» بیامرز هرکه را که گوید «لااله الاّ اللَّه» و محشور کن ما را در زمره گویندگان «لا اله
اِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، عَلِيٌّ وَلِيُّ اللَّهِ
الاّ اللَّه» محمد رسول اللَّه
علی ولی اللَّه
حق سبحانه و تعالى ثواب پنجاه سال عبادت براى او بنويسد و گناه پنجاه ساله را از او و پدر و مادرش محو نمايد. و در روايت ديگرى وارد شده كه بهتر سخنى كه در قبرستان بگويى، وقتى كه از آنجا بگذرى، اين است كه بايستى و بگويى:
اَللّهُمَّ وَلِّهِمْ ما تَوَلَّوْا، وَاحْشُرْهُمْ مَعَ مَنْ اَحَبُّوا.
خدایا دوست آنها گردان هرکه را دوست داشتند و محشورشان کن با هرکس که دوست داشتند
و سيد بن طاوس در مصباح الزائر گفته كه چون قصد كني زيارت مؤمنين را سزاوار است كه روز پنجشنبه باشد و اگر نه هر وقت كه خواستي و كيفيت زيارت ايشان چنين است كه رو به قبله كني و بگذاري دست خود را بر قبر و بگويي :
اَللّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ، وَصِلْ وَحْدَتَهُ، وَآنِسْ وَحْشَتَهُ، وَآمِنْ رَوْعَتَهُ، وَاَسْكِنْ اِلَيْهِ
خدایا رحم کن به غربت او و برهان او را از تنهایی و انیس وحشت او باش و به پریشانی و هراسش ایمنی بخش و روان کن
مِنْ رَحْمَتِكَ رَحْمَةً يَسْتَغْني بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواكَ، وَاَ لْحِقْهُ بِمَنْ كانَ يَتَوَلاَّهُ.
بسویش از رحمت خود مقداری که بی نیاز گردد به برکت آن از رحمت دیگری جز تو و ملحقش کن بهرکه دوستش دارد
پس مي خواني سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ را هفت مرتبه و روايت شده در صفت زيارتشان و ثواب او حديث ديگري از فضيل كه گفت هر كه بخواند سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ را هفت مرتبه نزد قبر مؤمني حق تعالي ملكي بسوي قبر او فرستد كه عبادت كند خدا را نزد قبر او و بنويسد حق تعالي از براي ميت ثواب اين عمل ملك را پس چون از قبرش مبعوث شود به هيچ هولي از اهوال قيامت نگذرد مگر آنكه حق تعالي بگرداند آن هول را از او به سبب آن ملك تا خدا او را داخل بهشت گرداند و با هفت مرتبه إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ سوره حمد و دو سوره قُلْ أَعُوذُ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و آية الكرسي را هر يك سه مرتبه بخواند و نيز روايت شده در صفت زيارت آنها روايت ديگري از محمد بن مسلم كه گفت به خدمت حضرت صادق عليه السلام عرض كردم كه مردگان را زيارت بكنيم فرمود بلي گفتم آيا آنها مي دانند كه ما به زيارت آنها رفته ايم فرمود بلي قسم به خدا مي دانند و شاد مي شوند و انس مي گيرند به شما عرض كردم كه چه بگوييم وقتي كه به زيارت ايشان برويم فرمود بگو :
اَللّهُمَّ جافِ الْأَرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ، وَصاعِدْ اِلَيْكَ اَرْواحَهُمْ، وَلَقِّهِمْ
خدایا دور گردان زمین را از پهلوهایشان (یعنی نگاهشان دار از فشار قبر) و بالا بر به نزد خود روانها و ارواح ایشانرا
مِنْكَ رِضْواناً، وَاَسْكِنْ اِلَيْهِمْ مِنْ رَحْمَتِكَ ما تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ،
و از خوشنودی خودت به آنها بده و از رحمت خود به اندازه ای هم نشینشان کن که تنهاییشان را جبران کنی
وَتُونِسُ بِهِ وَحْشَتَهُمْ، اِنَّكَ عَلي كُلِّ شَيْ ءٍ قَديرٌ.
و وحشتشان را به انس و آرامش مبدل کنی که راستی تو بر هر چیز توانایی
پس سيد فرموده و در وقتي كه بوده باشي بين قبرهاي مؤمنين بخوان يازده مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را و هديه كن آن را از براي ايشان بتحقيق كه روايت شده كه حق تعالي به عدد مردگان ثواب مي دهد و در كامل الزياره از حضرت صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود: مردگان را چون پيش از طلوع آفتاب زيارت كنيد مي شنوند و جواب مي دهند شما را و اگر بعد از طلوع آفتاب زيارت كنيد مي شنوند و جواب نمي دهند و در دعوات راوندي حديثي مروي است از حضرت رسول صلي الله عليه و آله در كراهت زيارت اموات در شب چنانچه فرمود به حضرت ابي ذر وَ لا تَزُرْهُمْ أَحْيَانا بِاللَّيْلِ(آنان را احيانان در شب زيارت مكن) و در مجموعه شيخ شهيد از حضرت رسول صلي الله عليه و آله منقول است كه هيچ كس نمي گويد نزد قبر ميتي سه مرتبه اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ لا تُعَذِّبَ هَذَا الْمَيِّتَ(خدايا از تو ميخواهم به حق محمّد و خاندان محمّد، كه اين مرده را عذاب نكنى) مگر آنكه خداوند تعالي دور گرداند از او عذاب را در روز قيامت
از جامع الاخبار نقل است كه بعضي از صحابه از حضرت رسول صلي الله عليه و آله نقل كرده كه آن حضرت فرمود هديه بفرستيد براي مردگان خود پس گفتيم كه چيست هديه مرده ها فرمود صدقه و دعا و فرمود ارواح مؤمنين مي آيند هر جمعه به آسمان دنيا مقابل خانه ها و منزلهاي خود و فرياد مي كنند هر يك از ايشان به آواز حزين با گريه اي اهل من و اولاد من اي پدر من و مادر من و خويشان من مهرباني كنيد بر ما به آنچه بود در دست ما و عذاب و حساب او بر ما است و نفعش براي غير ما و هر يك فرياد مي كنند خويشان خود را مهرباني كنيد ما را به درهمي يا به قرص ناني يا به جامه اي كه خداوند بپوشاند شما را از جامه بهشت پس گريست رسول خدا صلي الله عليه و آله و گريه كرديم ما و آن جناب از زيادي گريستن قدرت بر سخن گفتن نداشت پس فرمود اينها برادران ديني شمايند كه خاك پوسيده شده اند بعد از سرور و نعمت پس ندا مي كنند به عذاب و هلاكت بر جانهاي خود و مي گويند واي بر ما اگر انفاق مي كرديم آنچه را كه در دست ما بود در طاعت و رضاي خداوند محتاج نبوديم بسوي شما پس برمي گردند با حسرت و پشيماني و فرياد مي كنند زود بفرستيد صدقه مردگان را و ايضا از آن جناب روايت كرده كه فرمود هر صدقه كه براي مرده داده مي شود مي گيرد آن را ملكي در طبقي نور كه درخشان است شعاع آن و مي رسد به هفت آسمان پس مي ايستد بر لب قبر و فرياد مي كند السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ الْقُبُورِ اهل شما فرستادند اين هديه را بسوي شما پس آن را مي گيرد و داخل در قبر خود مي كند و به آن خوابگاهش فراخ مي شود پس فرمود آگاه باشيد هر كس مهرباني كند مرده را به صدقه پس براي او است نزد خداوند از اجر مانند احد و مي باشد روز قيامت در سايه عرش خدا روزي كه نيست سايه جز سايه عرش خدا زنده و مرده نجات مي يابند به اين صدقه و حكايت شده كه امير خراسان را در خواب ديدند كه مي گفت بفرستيد براي من آنچه را كه مي اندازيد براي سگان خود كه من محتاجم به آن و بدانكه زيارت قبور مؤمنين ثواب بسيار دارد و علاوه فوايد عظيمه بر آن مترتب است باعث عبرت و آگاهي و زهد و بي ميلي به دنيا و رغبت در آخرت مي شود و در وقت اندوه بسيار و شادي بسيار بايد به قبرستان رفت پس عاقل آن است كه در قبرستان عبرت بگيرد از اموات تا حلاوت دنيا از دلش بيرون رود و شهد كالاي دنيوي در كامش تلخ شود و تفكر كند در فناي دنيا و تقلب احوال آن و بخاطر بياورد كه او نيز عنقريب مثل ايشان خواهد گشت و دستش از عمل كوتاه و باعث عبرت ديگران شود
( وَلَقَدْ اَجادَ الشَّيْخُ النِّظامّي في قَوْلِهِ )
زنده دلي در صف افسردگان
رفت بهمسايگي مُردگان
حرف فنا خواند ز هر لوح پاك
روح بقا جُست ز هر روح پاك
كارشناسي پي تفتيش حال
كرد از او بر سر راهي سؤال
كين همه از زنده رميدن چرا است
رخت سوي مرده كشيدن چرا است
گفت پليدان بمغاك اندرند
پاك نهادان تَهِ خاك اندرند
مرده دلانند بروي زمين
بهر چه با مُرده شوم همنشين
همدمي مرده دهد مردگي
صحبت افسرده دل افسردگي
زير گِل آنانكه پراكنده اند
گر چه بتن مرده بدِل زنده اند
مرده دلي بود مرا پيش از اين
بسته هر چون وچرا پيش از اين
زنده شدم از نظر پاكشان
آب حياتست مرا خاكشان
رُوِيَ اَنَّهُ اَوْحَي اللَّهُ تَعالي اِلي عيسي عليه السلام، يا عيسي هَبْ لي مِنْ
در حدیث است که خدای تعالی به عیسی علیه السلام وحی فرمود که ای عیسی به من واگذار کن از
عَيْنِكَ الدُّمُوعَ، وَمِنْ قَلْبِكَ الخُشُوعَ، وَاكْحُلْ عَيْنَيْكَ بِميلِ الحُزْنِ اِذا
چشم خود اشک را و از دلت فروتنی را و سرمه بکش به چشمانت با میل حزن و اندوه در آن هنگام
ضَحِكَ الْبَطَّالُونَ، وَقُمْ عَلي قُبُورِ الْأَمْواتِ، فَنادِهِمْ بِالصَّوْتِ الرَّفيعِ،
که بخندند بیهوده گذرندگان عمر و بر سر قبور مردگان به ایست و آنان را با آواز بلند بخوان
لَعَلَّكَ تَاْخُذُ مَوْعِظَتَكَ مِنْهُمْ، وَقُلْ اِنّي لاحِقٌ بِهِمْ فِي اللاَّحِقينَ.
شاید پند خود را از آنان بگیری و با خود بگو من هم در زمره دیگران به آنها ملحق خواهم شد
تمام شد آنچه مقدر شده بود ثبت آن در اين كتاب شريف در عشيه يكشنبه دهم ذي القعده الحرام سنه يكهزار و سيصد و چهل و چهار شب ولادت با سعادت حضرت ثامن الائمه مولانا ابو الحسن الرضا صلوات الله عليه و چون در اين روز كاغذ فوت مادرم به من رسيد از برادران ايماني كه از اين كتاب منتفع مي گردند التماس دعا و زيارت دارم براي آن مرحومه مغفوره و براي خودم و والدم در حيات و ممات وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ أَوَّلا وَ آخِرا وَ صَلَّي اللَّهُ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ