احکام تبیان - پاسخ رهبری معظم به سوالات شرعی - احكام وقف

2036 - عدّه ای از افراد بدون اجازه متولّی خاص، اقدام به تخریب کتابخانه واقع بین اتاق مدرسه مسجد جامع و آشپزخانهحسینیه که متصل به مسجد است نموده اند و آن را جزء مسجد کرده اند، آیا این کار آنان صحیح است؟ و آیا نماز خواندن در آنمکان جایز است؟
ج. اگر ثابت شود که زمین کتابخانه، فقط برای کتابخانه وقف شده است، کسی حق تغییر و تبدیل آن به مسجد را ندارد و نمازخواندن در آن جایز نیست و هر کسی که ساختمان آن را خراب کرده، واجب است آن را به حالت اولیه اش برگرداند، ولی اگروقف آن برای خصوص کتابخانه ثابت نشود، نماز خواندن در آن اشکال ندارد.

2037 - آیا جایز است مکانی برای مدّت موقتی مثلاً ده سال به عنوان مسجد وقف شود و بعد از انقضای این مدّت دوباره بهملکیت واقف یا ورثه او برگردد؟
ج. اگر زمین را به مدت طولانی مثلاًً پنجاه سال و بیشتر اجاره کنند و در آن مسجد احداث کنند، در این مدت حکم مسجد دارد .

2038 - زمین موقوفه ای در کنار قبرستانی که برای دفن اموات اهالی کافی نیست، وجود دارد و موقعیت آن برای تبدیل بهقبرستان مناسب است، آیا تبدیل آن به قبرستان جایز است؟
ج. تبدیل زمینی که برای جهتی غیر از دفن اموات وقف شده، به قبرستان به طور رایگان جایز نیست، ولی اگر وقف آن از قبیلوقف منفعت باشد، متولّی شرعی آن می تواند در صورتی که به مصلحت و نفع وقف بداند آن را برای دفن اموات اجاره دهد .

2039 - بعضی از زمین های وقفی در مسیر طرحهای توسعه و احداث خیابان ها و پارک های ملّی و ساختمان های دولتیقرار می گیرند و بدون اجازه متولّی شرعی و بدون پرداخت اجاره و پول آن ها، توسط بعضی از مؤسسات و اداره های دولتیمصادره می شوند، آیا انجام این کار برای آنان جایز است؟ آیا کسی که در این زمین های موقوفه تصرّف می کند باید عوض یاقیمت آن ها را بپردازد؟ و آیا باید اجرة المثل تصرّفاتش را از هنگام تصرّف بپردازد؟ و آیا در پرداخت قیمت موقوفه و یا دادنعین دیگری به جای آن توسط مؤسسات و ادارات، اذن گرفتن از حاکم شرع واجب است یا این که جایز است اداره اوقاف یامتولّی وقف با رعایت مصلحت و نفع وقف با آنان در مورد عوض یا قیمت آن توافق نماید؟
ج. جایز نیست کسی بدون اذن و اجازه متولّی شرعی در وقف تصرّف کند، همان گونه که اگر وقف از قبیل وقف منفعت باشد،تصرّف در آن هم فقط بعد از اجاره کردن آن از متولّی جایز است همچنین فروش و تبدیل وقفی که قابلیت انتفاع در جهت وقفرا دارد، جایز نیست و اگر شخصی آن را تلف کند ضامن آن است و اگر بدون اجازه متولّی شرعی، در آن تصرّف نماید، ضامن اجرةالمثل آن است و باید آن را به متولّی شرعی وقف بپردازد تا در جهت وقف مصرف نماید و در این رابطه فرقی بین اشخاص ومؤسسات و اداره های دولتی نیست و جایز است متولّی وقف، بدون مراجعه به حاکم با متصرّف یا تلف کننده با رعایت مصلحتوقف، در مورد اجرت یا عوض آن توافق نماید.

2040 - زمین موقوفه ای وجود دارد که دارای راهی است که فقط برای عبور چارپایان مناسب است و در حال حاضر به سببساخت و ساز خانه در کنار آن باید راه مزبور توسعه پیدا کند، آیا توسعه آن از دو طرف به طوری که به مقدار مساوی از زمینوقفی و املاک شخصی را در بر بگیرد جایز است؟ و بر فرض عدم جواز، آیا جایز است برای توسعه راه، آن مقدار از زمین وقفی ازمتولّی آن اجاره شود؟
ج. تغییر وقف به محل عبور و جاده جایز نیست، مگر آن که ضرورت الزام آوری آن را اقتضا کند و یا خود موقوفه برای انتفاع ازآن نیاز به آن راه داشته باشد، ولی اجاره زمینی که وقف منفعت است برای توسعه راه عبور و مرور با رعایت مصلحت وقف اشکال ندارد.

2041 - زمینی بیست سال پیش وقف اهالی منطقه ای شده تا اموات خود را در آن دفن کنند و واقف تولیت آن را برای خودشو سپس برای یکی از علمای شهر که در وقف نامه ذکر کرده قرار داده و کیفیت انتخاب متولّی بعد از عالم مزبور را هم معیننموده است، آیا متولّی کنونی حق تغییر وقف یا تغییر بعضی از شرایط آن و یا اضافه کردن شرایط دیگر به آن را دارد؟ و اگر اینتغییر بر جهتی که زمین برای آن وقف شده تأثیر بگذارد، مثل این که آن را ایستگاه ماشین نماید، آیا موضوع وقف به حال خودباقی می ماند؟
ج. با این فرض که وقف از نظر شرعی با تحقق قبض، محقق و نافذ شده است، دیگر تغییر و تبدیل آن و همچنین تغییر بعضیاز شرایط و یا اضافه کردن شرایط جدید به آن توسط واقف یا متولّی جایز نیست و با تغییر وقف از حالت قبلی اش، وقفیت آنزایل نمی شود .

2042 - فردی مغازه خود را برای ایجاد صندوق قرض الحسنه وابسته به مسجد وقف کرده و از دنیا رفته است و چندین سالاست که آن مکان بسته مانده و در حال حاضر در معرض خرابی است، آیا استفاده از آن برای کارهای دیگر جایز است؟
ج. اگر وقف مغازه برای ایجاد صندوق قرض الحسنه در آن، محقق شده باشد، و فعلاًً نیازی به ایجاد صندوق قرض الحسنه در آنمسجد نباشد، استفاده از آن برای صندوقهای قرض الحسنه ای که وابسته به مساجد دیگر باشد، اشکال ندارد و اگر این همممکن نباشد استفاده از آن در هر کار خیری جایز است.

2043 - شخصی قطعه زمینی را با سهم آب آن برای خواندن تعزیه امام حسین (ع) که در یکی از شب های محرم یا صفر و درشب شهادت امیرالمومنین (ع) در مسجد »الحّی« برگزار می شود، وقف نموده است و بعداً به یکی از ورثه اش وصیت کرده کهآن زمین را در اختیار وزارت بهداشت قرار بدهد تا بیمارستانی در آن ساخته شود، این کار چه حکمی دارد؟
ج. تغییر و تبدیل وقف از وقف منفعت به وقف انتفاع، جایز نیست، ولی اجاره دادن آن برای ساخت بیمارستان و مصرف اجارهآن در جهت وقف، به شرطی که به مصلحت وقف باشد، اشکال ندارد.

2044 - آیا می توان در زمین های وقفی مصلّی یا حسینیه ساخت؟
ج. زمین های وقفی، قابل وقف مجدّد به عنوان مسجد یا حسینیه و غیره نیستند و واگذاری آن ها به طور مجانی برای ساختمصلّی یا یکی از مؤسسات عمومی مورد نیاز مردم برای هیچ کس جایز نیست، ولی اجاره دادن آن ها توسط متولّی شرعی برایساختن مصلّی یا مدرسه یا حسینیه در آن ها اشکال ندارد و مبلغ اجاره زمین های مزبور باید در جهاتی که برای وقف معین شدهاست، مصرف شود.

2045 - معنای وقف عام و وقف خاص چیست؟ عدّه ای می گویند: تغییر وقف خاص برخلاف قصد واقف و تبدیل آن به ملکخاص جایز است، آیا این سخن صحیح است؟
ج. عموم و خصوص در وقف با ملاحظه موقوف علیه است، بنا بر این وقف خاص، وقف بر شخص یا اشخاص معین است مانندوقف بر اولاد و یا وقف بر زید و فرزندان او و وقف عام وقف بر جهات و مصالح عمومی مانند مساجد و مکان های استراحت ومدارس و امور مشابه دیگر و یا وقف بر عناوین کلی مثل فقرا و ایتام و بیماران و کسانی که در راه مانده اند و مانند آن است واین اقسام سه گانه تفاوتی از جهت اصل وقف ندارند، هرچند از حیث احکام و آثار تفاوت دارند، مثلاًً در وقف بر جهات و مصالحعمومی و همچنین در وقف بر عناوین عمومی وجود مصداق موقوف علیهم در خارج هنگام اجرای صیغه وقف شرط نیست درحالی که در وقف خاص این شرط است و همچنین در وقف بر جهات و مصالح عمومی که به صورت وقف انتفاع هستند از قبیلمساجد و مدارس و قبرستان ها و پل ها و مانند آن ها، وقف به هیچ وجه قابل فروش نیست حتّی اگر خراب شود، بر خلاف وقفخاص و وقف بر عناوین کلّی به صورت وقف منفعت که فروش و تبدیل آن ها در بعضی از حالت های استثنایی جایز است .

2046 - یک نسخه خطی قرآن مربوط به سنه 1263 هـ ش وقف یک مسجد شده و در حال حاضر در معرضِِ از بین رفتن است. آیا جلد کردن و نگهداری این اثر مقدس و ارزشمند نیاز به اجازه شرعی دارد؟
ج. اقدام به جلد کردن و اصلاح جلد و ورق های قرآن مجید و نگهداری آن در همان مسجد، احتیاج به اجازه خاصّی از طرف حاکم شرع ندارد.

2047 - آیا غصب وقف و تصرّف در آن در غیر جهت وقف موجب ضمان اجرة المثل است؟ و آیا تلف کردن وقف مثل این کهساختمان آن تخریب گردد و یا زمین موقوفه تبدیل به خیابان شود، موجب ضمان مثل یا قیمت آن می گردد؟
ج. در وقف خاص مانند وقف بر اولاد و همچنین در وقف عامّی که به صورت وقف منفعت است، غصب و تصرّف در غیر جهتوقف یا بدون اذن موقوف علیهم در اوّلی و بدون اذن متولّی شرعی در دوّمی، موجب ضمان عین و منفعت است و ردّ عوضمنافع استیفا شده و استیفا نشده هم واجب است و همچنین ردّ عین در صورتی که موجود باشد و ردّ عوض آن در صورتی که دردست او یا بر اثر فعل او تلف شده باشد واجب است و عوض منافع باید در جهت وقف و عوض عین موقوفه در بدل وقفی که تلفشده مصرف شود و در وقف عامی که به صورت وقف انتفاع است مثل مساجد و مدارس و کاروان سراها و پل ها و مقبره ها ومانند آن ها که وقف بر جهات یا عناوین عمومی هستند تا موقوف علیهم از آن ها انتفاع ببرند در صورتی که توسط غاصب غصبشوند و آن ها را در جهتی غیر از منافعی که برای آن ها وقف شده اند به کار ببرد باید اجرة المثل تصرّفاتش در چیزهایی از قبیلمدارس و کاروان سراها و حمام ها را بپردازد بر خلاف مساجد و مقبره ها و زیارتگاه ها و پل ها که ضامن اجرة المثل تصرّفاتشدر آن ها نیست و اگر عین این موقوفات را تلف کند باید عوض مثلی یا قیمی آن ها را بدهند که آن هم در بدل وقف تلف شدهمصرف می شود .

2048 - شخصی ملک خود را برای برپایی مجالس عزاداری سیدالشهداء (ع) در روستا وقف کرده است، ولی در حال حاضرمتولّی وقف، توانایی اقامه عزا در روستای مذکور در وقف نامه را ندارد، آیا جایز است در شهری که در آن اقامت دارد مجالسعزاداری برگزار کند؟
ج. اگر وقف، مخصوص اقامه مجالس عزاداری در همان روستا باشد، تا زمانی که عمل به وقف هرچند با گرفتن وکیل برای آن،درهمان روستا ممکن باشد، حق ندارد آن مجالس را به جای دیگر انتقال دهد بلکه واجب است فردی را نایب بگیرد تا در آنروستا مجالس عزاداری برپا کند.

2049 - آیا جایز است همسایگان مسجد از برق آن برای جوشکاری آهن ساختمان های خود استفاده کنند و پول مصرف برق و حتّی بیشتر از آن را به مسئولین اداره امور مسجد بپردازند؟ و آیا جایز است مسئولین مسجد، اجازه استفاده از برق آن را بدهند؟
ج. استفاده از برق مسجد برای کارهای شخصی جایز نیست و مسئولین مسجد هم جایز نیست چنین اجازه ای را بدهند .

2050 - چشمه آب موقوفه ای وجود دارد که در طول سال های متمادی مورد استفاده مردم بوده است، آیا لوله کشی از آنبه مکان های متعدّد و یا به منازل شخصی جایز است؟
ج. اگر کشیدن لوله از آن، تغییر وقف و یا انتفاع در غیر جهت وقف نباشد و مانع استفاده بقیه ی موقوف علیهم از آب آننشود، اشکال ندارد و الا جایز نیست .

2051 - زمینی برای تعزیه خوانی و طلاب علوم دینی وقف شده است، این زمین در کنار راه اصلی روستا قرار دارد، در حالحاضر بعضی از اهالی روستا قصد دارند راه دیگری را در آن بسازند که در طرف دیگر زمین مزبور واقع می شود، اگر فرض کنیمکه کشیدن این راه در افزایش قیمت زمین مؤثر باشد، آیا انجام این کارجایز است؟
ج. مجرّد افزایش قیمت زمین موقوفه بر اثر کشیدن جاده در قسمتی از آن، مجوّز شرعی تصرّف در زمین وقفی یا تبدیل آن بهراه نیست .

2052 - در نزدیکی یک مسجد خانه ای وجود دارد که صاحبش آن را برای سکونت امام جماعت مسجد وقف کرده است، ولیدر حال حاضر به علت کثرت عائله و مراجعه کنندگان و دلائل دیگر مناسب سکونت او نیست و خود امام جماعت هم منزلی داردکه در آن زندگی می کند و احتیاج به تعمیرات دارد و برای ساخت آن مقداری وام گرفته است، آیا جایز است خانه موقوفه رااجاره دهد و پول اجاره آن را برای پرداخت بدهی های خانه ای که در آن ساکن است و انجام تعمیرات آن، مصرف نماید؟
ج. اگر خانه به صورت وقف انتفاع، برای سکونت امام جماعت مسجد وقف شده باشد، شرعاًً او حق اجاره دادن آن را نداردهرچند به قصد استفاده از اجاره آن برای پرداخت دیون و تعمیر منزل مسکونی اش باشد و اگر آن خانه به خاطر کوچکی، نیاز او را برای سکونت خانواده اش و آمدن مهمان و پاسخگویی به مراجعه کنندگان برطرف نمی کند، می تواند از آن در بعضی از ساعاتروز یا شب مثلاًً برای پاسخگویی به مراجعه کنندگان استفاده کند و یا آن که خانه مزبور را به امام جماعت دیگری بدهد تا در آنسکونت کند.

2053 - ساختمان کاروان سرایی که برای استراحت کاروان ها اجاره داده می شود، وقف است و تولیت آن با امام راتب فعلیمسجدی است که در مقابل آن مکان قرار دارد و به علت این که مسأله به طور دقیق نزد مراجع بیان نشده، ساختمان کاروان سراخراب شده و به جای آن حسینیه ای ساخته شده است، آیا منافع این مکان به همان صورت قبل از تغییر باقی می ماند؟
ج. تبدیل کاروان سرایی که وقف منفعت است به حسینیه که وقف انتفاع است، جایز نیست، بلکه ساختمان کاروان سرا بایدبه همان صورت قبلی خود برگشت داده شود تا به کاروان ها و مسافران اجاره داده شود و درآمد اجاره آن در همان جهتی کهواقف تعیین کرده به مصرف برسد، ولی اگر متولّی شرعی تشخیص دهد که مصلحت کوتاه مدّت و دراز مدّت وقف اقتضا میکند که آن مکان به همین صورت فعلی برای برپایی شعائر دینی اجاره داده شود و اجاره آن در جهت وقف به مصرف برسد،جایز است این کار را انجام دهد.

2054 - آیا فروش سرقفلی مغازه ای که در زمین صحن مسجد ساخته شده جایز است؟
ج. در صورتی که ایجاد مغازه در صحن مسجد، شرعاً، مجاز بوده فروش سرقفلی آن با رعایت مصلحت و نفع وقف، با اذن متولّیشرعی مانعی ندارد و در غیر این صورت واجب است ساختمان مغازه خراب شود و زمین آن به همان صورت اوّل به حیاط مسجداضافه شود .

2055 - گاهی بعضی از مؤسسات دولتی و غیر دولتی به سبب مسائل فنی و طراحی از قبیل ساختن سدها و نیروگاه هایبرق و پارک های عمومی و مانند آن، مجبور به تصرّف در زمین های وقفی می شوند، آیا مجری این طرحها از نظر شرعی ملزمبه پرداخت عوض یا اجرت وقف است؟
ج. در اوقاف خاص باید برای اجاره یا خرید وقف به موقوف علیهم مراجعه کرد و در وقف بر عناوین عمومی که به نحو وقفمنفعت وقف شده اند تا منافع آن ها در جهت وقف مصرف شود برای تصرّف در آن باید از متولّی شرعی آن اجاره شوند و مالالاجاره هم باید به او پرداخت شود تا آن را در جهت وقف مصرف کند، و اگر تصرّفات در این قبیل وقف ها در حکم تلف کردنعین باشد موجب ضمان است و بر متصرّف واجب است که عوض عین موقوفه را به متولّی وقف بدهد تا با آن ملک دیگری بخردو آن را به جای وقف اوّل وقف نماید تا درآمدهای آن در جهت وقف به مصرف برسد .

2056 - شخصی چندین سال قبل مغازه ای را قبل از تکمیل ساختمان آن اجاره نمود و پول سرقفلی آن را در همان زمانپرداخت کرد و سپس با اجازه مالک، آن را با پول اجاره همان مغازه تکمیل نمود و در طول مدّت اجاره، نصف ساختمان را باسند رسمی از مالک خرید و در حال حاضر مدّعی است که ساختمان مزبور وقف است و نائب تولیت هم ادّعا می کند که بایدسرقفلی آن دوباره پرداخت شود، حکم این مسأله چیست؟
ج. اگر وقف بودن زمین آن ساختمان، ثابت شود و یا مستأجر به آن اعتراف نماید، در این صورت هیچ یک از امتیازاتی که ازمدّعی مالکیت زمین ساختمان موقوفه گرفته است اعتباری ندارد، بلکه باید برای ادامه تصرّف در ساختمان مذکور قرارداد جدیدیبا متولّی شرعی وقف منعقد نماید، و پول خود را می تواند از کسی که ادّعای مالکیت داشته، پس بگیرد .

2057 - اگر وقفی بودن زمین محرز باشد ولی جهت وقف معلوم نباشد، ساکنین و زراعت کنندگان در آن زمین چه تکلیفیدارند؟
ج. اگر زمین موقوفه، متولّی خاص داشته باشد، واجب است تصرّف کنندگان به او مراجعه کنند و زمین را از او اجاره نمایند واگر متولّی خاصی نداشته باشد، ولایت بر آن با حاکم شرع است و تصرّف کنندگان باید به وی مراجعه نمایند و اما نسبت بهمصرف درآمد وقف که متردّد بین محتملات است، اگر محتملات متصادق و غیرمتباین باشند مثل سادات و فقرا و علما و اهلفلان شهر، واجب است درآمد وقف در قدر متیقّن آن ها مصرف شود، ولی اگر احتمالات، متباین و غیر متصادق باشند، در اینصورت اگر محصور در امور معینی باشند، واجب است مصرف وقف با قرعه معین شود و اگر احتمال بین امور غیرمحصوره باشد،در صورتی که بین عناوین یا اشخاص غیر محصوره باشد مثل این که بدانیم زمین موقوفه وقف بر ذرّیه است ولی ندانیم که ذرّیه کدام شخص از اشخاص غیر محصوره مراد است، در این صورت منافع وقف در حکم مجهول المالک است و واجب است بهفقرا صدقه داده شود، ولی اگر احتمال بین جهات غیر محصوره باشد مثل این که مردد بین وقف برای مسجد یا زیارتگاه یا پلیا کمک به زائران و مانند آن باشد، در این صورت واجب است درآمدهای وقف به شرط عدم خروج از آن محتملات در امورخیریه مصرف شود.

2058 - زمینی وجود دارد که از زمان های طولانی محل دفن اموات اهالی بوده و یکی از اولاد ائمه (علیهم السلام) نیز در آنمدفون است و قبل از سی سال پیش مکانی را برای غسل دادن اموات در آن ساخته اند، ولی معلوم نیست که این زمین وقفبرای دفن اموات شده یا آن که وقف برای امام زاده مدفون در آن است. همچنین نمی دانیم ساخت غسّال خانه در آن برایغسل اموات مشروع است یا خیر؟ بنا بر این آیا جایز است اهالی آن جا اموات خود را در آن مکان غسل بدهند؟
ج. جایز است همانند گذشته، اموات را در آن غسّالخانه، غسل داده و در آن زمین که از توابع صحن امام زاده است، دفن کنندمگر این که علم به مغایرت آن، با جهت وقف زمین، پیدا کنند.

2059 - زمین هایی در منطقه ما وجود دارد که مردم، اقدام به زراعت و کاشت درخت در آن ها می کنند و بین اهالی مشهوراست که وقف حرم یکی از امام زادگان (ع) مدفون در منطقه می باشند و متولّی وقف هم سادات ساکن در آن جا هستند ولیدلیلی بر وقف بودن آن زمین ها وجود ندارد و گفته می شود که در گذشته وقف نامه ای وجود داشته ولی در آتش سوزی از بینرفته است و مردم در حکومت سابق برای جلوگیری از تقسیم زمین ها شهادت به وقفیت آن ها داده اند و عدّه ای هم می گویندکه یکی از حاکمان منطقه که علاقه به سادات داشت، آن زمین ها را برای معاف شدن از مالیات وقف آنان کرد، در حال حاضراین زمین ها چه حکمی دارند؟
ج. برای ثبوت وقفیت، وجود وقف نامه شرط نیست بلکه اعتراف ذوالید که وقف در تصرّف آنان است یا اعتراف ورثه ذوالید بعداز فوت او، به وقف بودن آن ملک، کافی است و همچنین احراز سابقه رفتار با آن ملک به عنوان وقف یا شهادت دو مرد عادلبر وقف بودن آن و یا شهرت وقفیت آن به گونه ای که مفید علم یا اطمینان باشد هم وقف بودن را ثابت می کند. در نتیجه باوجود یکی از این دلائل وقفیت، حکم به وقف بودن می شود و در غیر این صورت حکم به مالکیت متصرّف نسبت به آن چه دراختیار دارد می شود.

2060 - وقف نامه ملکی که مربوط به پانصد سال پیش است پیدا شده، آیا اکنون حکم به وقفیت آن ملک می شود؟
ج. مجرّد سند وقف تا زمانی که موجب اطمینان به درستی مضمون آن نشود، حجت شرعی بر وقفیت نیست، ولی اگر وقف بودنآن ملک بین مردم به خصوص افراد کهنسال شایع باشد، به طوری که مفید علم یا اطمینان به وقفیت آن شود و یا ذوالید به آناقرار کند و یا احراز شود که در سابق با آن به عنوان وقف رفتار می شده، ملک مزبور محکوم به وقفیت است و به هر حال مرورزمان موجب خروج ملک موقوفه از وقفیت نمی شود.

2061 - سه سهم از آب نهر را از پدرم به ارث بردم و اکنون متوجه شده ام که این سه سهمی که پدرم خریداری کرده جزء صدسهمی است که پانزده سهم آن موقوفه است و الآن مشخص نیست که این سه سهم داخل در کدام یک است، آیا جزء وقف استیا ملک فروشنده؟ تکلیف من در این رابطه چیست؟ آیا خرید این سه سهم باطل بوده و من حق مطالبه پول آن ها را از فروشندهاوّل که هنوز زنده است دارم؟
ج. اگر فروشنده هنگام فروش، مالک شرعی آن مقدار از آب مشترک که فروخته است بوده و معلوم نباشد که آیا آن مقداری راکه مالک آن است فروخته یا سهم مشاع بین وقف و ملک را به فروش رسانده است، در این صورت بیع محکوم به صحّت است وحکم به مالکیت مشتری نسبت به مبیع و انتقال آن از طریق ارث به ورثه او می شود.

2062 - یکی از علما بخشی از دارایی خود از قبیل مزرعه و باغ را وقف خاص نمود و وقف نامه ای راجع به آن تنظیم کرد و درآن تصریح نمود که همه شرایط وقف را عمل کرده و صیغه شرعی وقف را هم اجرا نموده است و ده نفر از اهل علم هم آن راامضاء کرده اند آیا با وجود آن وقف نامه، حکم به وقفیت این اموال می شود؟
ج. اگر ثابت شود که علاوه بر انشاء صیغه وقف، عین موقوفه را هم تحویل موقوف علیهم یا متولّی شرعی وقف داده و به آنانمنتقل نموده است، وقف مذکور محکوم به صحّت ولزوم است.

2063 - زمینی به اداره بهداشت هدیه شده تا بیمارستان یا مرکز بهداشتی در آن ساخته شود ولی مسئولین اداره بهداشت تاکنون اقدام به ساخت بیمارستان یا مرکز بهداشتی در آن نکرده اند، آیا جایز است واقف زمین را پس بگیرد؟ و آیا مجرّد تسلیمزمین به مسئولین اداره بهداشت برای تحقق وقفیت، کافی است یا آن که ساخت ساختمان در آن هم شرط است؟
ج. اگر تحویل زمین توسط مالک به مسئولین اداره بهداشت بعد از انشاء وقف به وجه شرعی، به عنوان تسلیم به متولّیان شرعیوقف باشد، حق رجوع و پس گرفتن آن را ندارد، ولی اگر یکی از دو امر مذکور تحقق پیدا نکند حق دارد زمین خود را از آنان پسبگیرد .

2064 - زمینی وجود دارد که مالکش آن را در حضور عالم منطقه و دو نفر شاهد عادل برای ساختن مسجد وقف کرده است وبعد از مدتی اشخاصی بر آن تسلط پیدا کرده و خانه های مسکونی در آن بنا نموده اند، وظیفه آن اشخاص و متولّی چیست؟
ج. اگر بعد از انشاء وقف زمین، قبض عین موقوفه با اذن واقف تحقّق پیدا کرده باشد، همه احکام وقف بر آن مترتّب می شودو ساخت خانه های مسکونی توسط دیگران در آن برای خودشان غصب است و بر آنان واجب است ساختمان خود را از بین ببرندو زمین را تخلیه کنند و به متولّی شرعی آن تحویل دهند و در غیر این صورت زمین بر ملک مالک شرعی آن باقی و تصرّفاتدیگران در آن متوقف بر اجازه مالک است.

2065 - شخصی زمینی را هشتاد سال پیش خریده و بعد از وفات او، ورثه اش چندین معامله روی آن انجام داده اند وخریدارانی که این زمین را از مشتری اول خریده اند همگی فوت کرده اند و در نتیجه زمین در اختیار ورثه آنان قرار گرفته است وگروه اخیر حدود چهل سال است که زمین را به طور رسمی به نام خود کرده اند و بعد از گرفتن سند رسمی مالکیت، خانه هایمسکونی برای خود در آن ساخته اند و اکنون یکی از افراد ادّعا می کند که این زمین وقف بر اولاد مالک بوده و آنان حق فروشآن را نداشته اند، حال با توجّه به این که در طول هشتاد سال کسی چنین ادعایی نکرده و سند مکتوبی که دلالت بر وقفیت بکندهم وجود ندارد و کسی هم شهادت به آن نداده است، مالکان فعلی چه تکلیفی دارند؟
ج. تا زمانی که مدّعی وقفیت و مدّعی عدم جواز بیع، ادعای خود را به طریق معتبری ثابت نکرده، حکم به صحّت معاملاتی کهروی زمین واقع شده است و همچنین حکم به ملکیت آن برای افرادی که فعلاً نسبت به زمین ذوالید و متصرّف در آن هستند،می شود .

2066 - زمین موقوفه ای وجود دارد که دارای سه قنات است و شهرداری به علت خشکسالی مستمر چند ساله، دو عدد از قناتها را برای تأمین آب آشامیدنی مردم منطقه اجاره کرده است و آب قنات سوم که وقف طلاب منطقه و فرزندان واقف بوده بهزمین فرو رفته و خشک شده و در نتیجه زمین هایی که با آب آن آبیاری می شدند تبدیل به زمین های بایر شده اند و درحالحاضر سازمان زمین شهری ادعا می کند که این زمین ها موات هستند، آیا این زمین ها به علت این که چندین سال کشت وزرع نشده اند ملحق به موات هستند؟
ج. زمین موقوفه با ترک کشت و زرع آن به مدّت چندین سال، از وقفیت خارج نمی شود .

2067 - زمین های موقوفه ای وجود دارد که وقف حرم مقدس رضوی (ع) هستند و در حریم بعضی از این املاک مراتع وجنگل نیز وجود دارد، ولی بعضی از نهادهای مسئول با استناد به مقررات قانونی مربوط مراتع و جنگل ها حکم انفال را بر اینجنگل ها و مراتع جاری کرده اند، آیا مراتع و جنگل های واقع در حریم املاک موقوفه مانند سایر زمین های واقع در حریم آن هادارای احکام وقف هستند و واجب است در مورد آن ها عمل به وقفیت شود؟
ج. مراتع و جنگل های واقع در جوار اراضی موقوفه در صورتی که جزء حریم آن ها شمرده شوند، در حکم موقوفه و تابع آنهستند و حکم انفال و املاک عمومی در مورد آن ها جاری نمی شود و مرجع تشخیص حریم و مقدار آن هم عرف محل و نظرافرادی است که در این امر متخصّص هستند .

2068 - چند زمین از چهل سال پیش برای ساخت خانه جهت سرپرستی و نگهداری ایتام وقف شده اند و عمل به این وقف ازآن زمان تا کنون استمرار داشته است و متولّی معینی هم دارد که مورد تأیید اداره اوقاف است، ولی اخیراً سند عادی ارائه شدهکه ادّعا می شود که از سند قدیمی استنساخ شده است و در آن تصریح شده که این زمین ها از سیصد سال پیش تا کنون وقف شده اند، با توجّه به عدم وجود سند اصلی وقف که ادعا می شود قدیمی تر است و با توجّه به این که نسخه موجود ناقص است ودر آن متولّی تعیین نشده و سابقه عمل به وقف هم نسبت به آن ها وجود ندارد، به خصوص که ذوالید و تصرّف کنندگان هممنکر این ادّعا هستند و اشتهار به وقفیت قبلی مورد ادّعا هم وجود ندارد، آیا این سند می تواند مانع از عمل به وقف جدید درجهتی که اکنون به آن برای سرپرستی و نگهداری و اسکان ایتام عمل می شود باشد؟
ج. مجرّد سند وقف اعم از این که اصلی باشد یا از روی آن استنساخ شده باشد، حجت شرعی بر وقف نیست، در نتیجه تا وقفقبلی با حجت معتبر ثابت نشود، وقف جدیدی که در حال حاضر به آن عمل می شود، محکوم به صحّت و نفوذ و جواز عملاست .

2069 - مردی زمینی را برای ساخت حسینیه سیدالشهدا (ع) وقف کرده ولی زمین مزبور تبدیل به راه عمومی روستا شدهاست و درحال حاضر از کل زمین حسینیه تقریباً چهل و دو متر مربع باقی مانده است، این زمین چه حکمی دارد؟ آیا جایز استواقف آن را به ملکیت خود برگرداند؟
ج. اگر این کار بعد از انشاء وقف بر وجه شرعی و تحویل موقوفه به متولّی آن یا جهت وقف صورت گرفته باشد، آن مساحتباقی مانده از وقف بر وقفیت باقی می ماند و جایز نیست واقف نسبت به آن رجوع کند و در غیر این صورت بر ملکیت او باقیاست و اختیار آن با اوست .

2070 - آیا جایز است بعضی از ورثه که در ترکه سهم دارند، همه آن را وقف کنند؟ و آیا اجرای صیغه وقف به نام آن عدّهصحیح است؟
ج. وقف ایشان فقط در سهم خودشان از ترکه صحیح است، ولی نسبت به سهام سایر ورثه فضولی و متوقف بر اجازه آناناست .

2071 - شخصی زمینی را بر اولاد ذکورش وقف کرده و بعد از وفات او اداره ثبت اوقاف بدون اطلاع از کیفیت آن اقدام بهثبت زمین مذکور به نام فرزندان ذکور و اناث نموده، آیا این کار موجب مشارکت اولاد اناث با اولاد ذکور در انتفاع از این زمینمی شود؟
ج. مجرّد ثبت زمین مذکور به نام اولاد اناث، توسط اداره اوقاف موجب مشارکت آنان با اولاد ذکور در وقف نمی شود، در نتیجهاگر ثابت شود که زمین وقف بر خصوص اولاد ذکور است، فقط مختص آنان خواهد بود.

2072 - ملکی وجود دارد که در مسیر نهر آب واقع شده و صد سال پیش وقف عام شده است و بنا بر قانون ابطال بیع زمینهای موقوفه، سند رسمی برای آن به عنوان وقف صادر شده است، ولی در حال حاضر این ملک برای استخراج سنگهای معدنیمورد استفاده دولت است، آیا الآن جزء انفال محسوب می شود یا آن که وقف است؟
ج. اگر اصل وقف بودن آن بر وجه شرعی ثابت شود جایز نیست شخص یا دولت آن را به مالکیت خود در آورد، بلکه بر وقفیتباقی می ماند و همه احکام وقف بر آن مترتّب می شود .

2073 - در ساختمان یک مرکز آموزشی اطاقی وجود دارد که در حال حاضر از آن به عنوان آزمایشگاه آموزشی استفاده میشود و زمین آن جزء قبرستان مجاور است که در سال های قبل از قبرستان جدا شده است، با توجّه به این که قبرستان مجاورهنوز مورد استفاده قرار می گیرد، معلّمان و دانش آموزانی که در آن آزمایشگاه نماز می خوانند چه تکلیفی دارند؟
ج. تا زمانی که ثابت نشود که زمین آزمایشگاه برای دفن اموات وقف شده، نماز خواندن و سایر تصرّفات در آن اشکال ندارد،ولی اگر با دلیل معتبری ثابت شود که فقط برای دفن اموات در آن، وقف شده، واجب است به حالت قبلی خود برگشت داده شدهو برای دفن اموات تخلیه شود و تأسیسات ساخته شده در آن محکوم به غصب می باشد.

2074 - دو مغازه مجاور هم وجود دارند که هر یک موقوفه مستقلی از حیث واقف و مصرف هستند و هر کدام مفروز ومنفصل از دیگری است، آیا مستأجر آن دو مغازه حق دارد از یکی از آن دو دربی به دیگری و یا به محل عبور خاص آن باز کند؟
ج. انتفاع از وقف و تصرّف در آن هرچند به مصلحت وقف دیگر باشد واجب است طبق شرایط وقف و با اجازه متولّی صورتبگیرد و مستأجر هر یک از آن دو مغازه وقفی مجاور هم، حق ندارد به عنوان این که مغازه دیگر هم وقف است با بازکردن درب از یکی به دیگری و قراردادن راه از آن به مغازه دیگر، در وقف تصرّف کند .

2075 - باتوجّه به این که کتاب های نفیس موجود در بعضی از مراکز و خانه ها در معرض تلف شدن بوده و نگهداری آن هامشکل است، عدّه ای پیشنهاد داده اند که قسمتی از کتابخانه مرکزی شهر در اختیار این مراکز قرار بگیرد تا کتاب ها با حفظوقفیت آن ها به همان صورتی که در مکان اول بوده اند، به آن بخش منتقل شوند، آیا این کار جایز است؟
ج. اگر ثابت شود که انتفاع از آن کتاب های وقفی نفیس مشروط به استفاده در مکان خاصی است، تا زمانی که رعایت آن باحفظ کتاب ها از ضایع شدن و تلف ممکن باشد، انتقال آن ها از آن مکان خاص به محل دیگر جایز نیست و در غیر این صورتبیرون بردن آن ها از آن مکان به مکانی که اطمینان به حفظ کتاب ها در آن جا وجود دارد، بدون اشکال است .

2076 - زمینی وجود دارد که فقط قابلیت استفاده به عنوان مرتع را دارد و صاحبش آن را برای اماکن مقدس وقف کرده استو متولّی آن هم قسمتی از آن را به چند نفر اجاره داده و مستأجرها هم به تدریج اقدام به ساخت مسکن و مکان هایی برایمعیشت خود در قسمت هایی از آن که قابل مرتع بودن نیست، نموده اند و همچنین قسمت های مناسب زراعت را تبدیل بهزمین زراعی و باغ کرده اند، اولا: با توجّه به این که مرتع طبیعی از انفال و اموال عمومی است، آیا وقف آن صحیح است و درحال حاضر حکم به وقف بودن آن می شود؟ و ثانیاً: با توجّه به این که بر اثر کار مستأجرین در مرتع تغییرات و اصلاحاتی صورتگرفته و در نتیجه مرغوب تر از قبل شده چه مقدار اجرت باید پرداخت شود؟ و ثالثاً: با توجّه به این که زمین های زراعی و باغ هابر اثر فعالیت مستأجرین احیاء و ایجاد شده اند، این قبیل زمین ها چگونه اجاره داده می شوند؟ آیا مبلغ اجاره آن ها به مقداراجاره مرتع باید پرداخت شود یا به مقدار اجاره مزرعه و باغ؟
ج. بعد از ثبوت اصل وقف، تا زمانی که ثابت نشده که زمین های مرتع در هنگام وقف از انفال بوده و ملک شرعی واقف نبودهاند، وقف آن ها از نظر شرعی محکوم به صحّت است و با اقدام مستأجرین به تبدیل آن ها به مزرعه و باغ و منازل مسکونی، ازوقفیت خارج نمی شوند، بلکه در صورتی که تصرّفات آن ها در زمین وقفی بعد از اجاره کردن آن از متولّی شرعی باشد، بر آنانواجب است اجاره آن زمین ها را طبق آن چه در عقد اجاره معین شده به متولّی شرعی بپردازند تا آن را در جهت وقف مصرفنماید، ولی اگر تصرّف آن ها در آن زمین ها بدون اجاره قبلی از متولّی شرعی باشد، بر آنان واجب است اجرة المثل قیمت عادلهمدّت تصرّف را بپردازند و اما اگر ثابت شود که آن زمین ها در هنگام وقف، بالاصاله از زمین های موات و انفال بوده اند و ملکشرعی واقف نبوده اند، وقف آن ها شرعاً باطل است و آن مقداری را که متصرّفان طبق قانون و مقرّرات احیا کرده و تبدیل بهمزرعه و باغ و منزل مسکونی و غیره برای خودشان نموده اند، برای خود آنان است و قسمت های دیگر زمین که به حالت قبلیخود باقی مانده و همیشه موات بوده اند، جزء ثروت های طبیعی و انفال هستند و اختیار آن ها با دولت اسلامی است .

2077 - زنی که فقط مالک سدس ملک مشاعی است که بین او و سایر زارعین مشترک است، همه آن ملک را وقف کرده وهمین باعث بروز مشکلات زیادی برای اهالی به سبب دخالت اداره اوقاف شده است، به طور مثال اداره اوقاف از صدور سندمالکیت برای خانه های اهالی جلوگیری می کند، آیا این وقف در تمام ملک مشاع نافذ است یا فقط در سهم او؟ و بر فرض اینکه وقف فقط در سهم او صحیح باشد، آیا وقف زمین مشاع قبل از تقسیم صحیح است؟ و اگر وقف سهم مشاع قبل از تفکیکآن صحیح باشد، سایر شرکا چه تکلیفی دارند؟
ج. وقف سهم ملک مشاع هرچند قبل از تفکیک باشد، شرعاًً اشکال ندارد به شرطی که در جهت وقف هرچند بعد از تفکیک وتقسیم قابل انتفاع باشد، ولی وقف تمام ملک توسط کسی که فقط مالک قسمتی از آن است، نسبت به سهم سایر شرکا فضولیو باطل است و شرکا حق دارند خواهان تقسیم ملک برای تفکیک املاک خود از وقف شوند .

2078 - آیا عدول از شروط وقف جایز است؟ و در صورت جواز، حدود آن کدام است؟ و آیا طولانی شدن زمان، بر عمل به شروطوقف تأثیر می گذارد؟
ج. تخلّف از شروط صحیحی که واقف در عقد وقف شرط کرده جایز نیست مگر آن که عمل به آن غیر مقدور یا حرجی باشد وگذشت زمان تأثیری در آن ندارد.

2079 - در بعضی از زمین های وقفی نهرها یا مسیل هایی وجود دارد که سنگریزه ها و سنگهای معدنی در آن ها یافت میشود، آیا این سنگریزه ها و سنگهای موجود در آن ها که در ملک موقوفه واقع شده اند، تابع وقف هستند؟
ج. نهرهای بزرگ عمومی و همچنین مسیل های عمومی که در مجاورت زمین های وقفی هستند و یا از داخل آن ها عبور میکنند، جزء وقف نیستند مگر آن مقداری از آن ها که از نظر عرف، حریم موقوفه محسوب می شوند، در نتیجه با آن مقدار همانندوقف رفتار می شود، ولی درنهرهای کوچکی که موقوفه هستند واجب است نسبت به سنگریزه ها و سنگهای معدنی و غیرهمانند وقف رفتار شود.

2080 - مدرسه علوم دینیه ای بر اثر دمت ساختمان و نفوذ رطوبت در آن از قابلیت انتفاع خارج شده و درآمدهای املاک آنجمع آوری و به عنوان امانت در بانک گذاشته شده است و اکنون قصد داریم که مدرسه را با آن درآمدها تجدید بنا کنیم، ولیمدّت زیادی طول می کشد تا پروانه ساختمان را بگیریم و اموال مزبور را برای تجدید بنای مدرسه مصرف کنیم، آیا جایز است درخلال این مدّت اموال مربوط به وقف را در یکی از بانک ها به صورت سرمایه گذاری بگذاریم و طبق معاملات متعارف بانکیدرصدی سود به نفع وقف دریافت کنیم؟
ج. آن چه شرعاً بر متولّی شرعی وقف در رابطه با درآمدهای آن واجب است، فقط مصرف آن ها در جهت وقف است، ولی اگرمصرف درآمدها در جهت وقف برای او ممکن نباشد مگر آن که مدّت زمانی بگذرد و حفظ آن اموال تا زمان امکان مصرف آن هابرای وقف با سپردن به بانک ممکن باشد و گذاشتن آن ها در حساب پس انداز موجب تأخیر در مصرف بموقع آن اموال در وقفنشود، سپردن آن ها به بانک و استفاده از سود آن ها در جهت مصلحت وقف در ضمن یکی از عقود شرعی اشکال ندارد .

2081 - آیا جایز است زمین موقوفه ای که مسلمان برای مسلمانان وقف کرده است به غیر مسلمان اجاره داده شود؟
ج. اگر وقف زمین به صورت وقف منفعت باشد اجاره دادن آن به غیر مسلمان در صورتی که منفعت وقف با آن محفوظ بماند،اشکال ندارد .

2082 - چند ماه قبل یکی از علما در زمین موقوفه ای با اجازه وقف کنندگان آن دفن شده است و در حال حاضر عدّه ای بهاین کار اعتراض دارند و ادعا می کنند که دفن در زمین موقوفه جایز نیست، این مسأله چه حکمی دارد؟ و بر فرض عدم جواز،آیا اشکال با پرداخت مبلغی به عنوان عوض زمین موقوفه ای که آن عالم در آن دفن شده، برطرف می شود؟
ج. اگر دفن میت در زمین موقوفه منافی با جهت وقف نباشد، اشکال ندارد، ولی اگر دفن او منافی با جهت وقف باشد جایزنیست و اگر شخصی در چنین زمین موقوفه ای دفن شود، باید تا بدن او متلاشی نشده نبش قبر شود و در مکان دیگر دفنگردد، مگر آن که نبش قبر، حرجی بوده و یا موجب اهانت و هتک مؤمن شود و به هر حال، حکم با پرداخت مال یا زمین بهعنوان عوض زمین موقوفه برطرف نمی شود.

2083 - اگر ملکی وقف بر اولاد ذکور نسلاً بعد از نسلٍٍ شده باشد، آیا اگر موقوف علیهم به هر دلیلی از حقوق خود صرفنظرکنند، وقف زائل می شود؟ و در صورتی که موقوف علیهم موجود در طبقه قبل از حقوق خود صرفنظر کنند، طبقات بعدی چهتکلیفی دارند؟ و همچنین متولّی شرعی املاک موقوفه در چنین حالتی نسبت به حقوق بطن های بعدی چه تکلیفی دارد؟
ج. وقفیت با صرف نظر کردن موقوف علیهم از حقوق خود زائل نمی شود و صرف نظر کردن نسل قبلی از حق خود نسبت بهموقوفه، تأثیری در حق نسل بعدی ندارد و وقف با آن منحل نمی شود، بلکه نسل بعدی حق دارد هنگامی که نوبت استفاده آن هااز وقف رسید، همه حق خود را مطالبه کند، بلکه اگر در زمان نسل قبل مجوّز شرعی فروش وقف وجود داشته باشد، واجب استبعد از فروش وقف ملک دیگری با پول آن به جای عین موقوفه، جهت استفاده نسلهای بعدی از آن خریداری شود و بر متولّیوقف هم اداره و حفظ آن برای همه طبقات موقوف علیهم واجب است.

2084 - اگر در وقف بر ذرّیه، علم به چگونگی تقسیم منافع وقف بین موقوف علیهم نباشد، آیا در این قبیل موارد واجب استتقسیم بر اساس قانون ارث باشد یا به طور مساوی؟
ج. اگر در وقف بر ذرّیه معلوم نباشد که وقف بر افراد به طور مساوی بوده یا با رعایت تفاوت بین ذکور و اناث بر اساس قانون ارثاست، حمل، بر وقف بر افراد به طور مساوی شده و درآمدهای وقف هم بین ذکور و اناث در هر طبقه ای به طور مساوی تقسیممی شود .

2085 - چندین سال است که مصرف درآمدهای وقف متعلّق به حوزه علمیه شهر خاصی به علت عدم امکان ارسال آن ها به آن شهر ممکن نیست و تا کنون مقدار زیادی از آن درآمدها پس انداز شده است، آیا مصرف آن ها در حوزه های علمیه واقع درشهرهای دیگر جایز است؟ یا آن که باید آن ها را حفظ نمود تا ارسال آن ها به آن شهر امکان پذیر شود؟
ج. وظیفه متولّی شرعی یا اداره اوقاف جمع آوری درآمدهای وقف و مصرف آن ها در جهت وقف است و در صورتی که به طورموقت رساندن آن ها به شهری که باید در آن مصرف شوند، ممکن نباشد، واجب است درآمدها را حفظ کرده و منتظر بمانند تارساندن آن ها به آن شهر ممکن شود البته تا جایی که منجر به تعطیلی وقف نگردد، و در صورت ناامیدی از توانایی رساندندرآمدها به آن حوزه علمیه خاص هرچند در آینده، مصرف کردن آن ها در حوزه های علمیه مناطق دیگر اشکال ندارد .