احکام تبیان - پاسخ رهبری معظم به سوالات شرعی - گنج، معدن و مال حلال مخلوط به حرام

891 - نظر حضرت عالی درباره گنجی که افراد در زمینی که مالک آن هستند، پیدا می کنند، چیست؟
ج. میزان در این گونه امور مقررات نظام جمهوری اسلامی است .

892 - اگر مقداری سکّه نقره که تاریخ آن به حدود صد سال پیش بر می گردد، از زیر خاک ساختمان ملکی شخصی پیدا شود،آیا این سکّه ها متعلّق به مالک فعلی آن ساختمان مانند وارث قانونی یا خریدار است یاخیر؟
ج. حکم گنج را دارد که قبلاً بیان شد .

893 - شبهه زیر برای ما مطرح شده است: با توجه به این که خمس معادن استخراج شده در این زمان نیز واجب است، زیرا وجوب خمس معادن نزد فقهای گران قدر ازاحکام مسلّم است، حکم معادنی که دولت آن را استخراج می کند با التفات به این که مجرد اقدام دولت به انفاق آن میانمسلمانان بلاد اسلامی مانع از وجوب خمس نیست چیست؟ زیرا استخراج معادن یا توسط حکومت بالاصاله صورت می گیرد وآن را به مصرف ملّت می رساند، در این حالت دولت مانند شخصی است که اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آن ها را بهشخص دیگری می بخشد یا هدیه می دهد و یا بر او تصدق می کند، در هر صورت اطلاق ادلّه خمس شامل این فرض نیز میشود زیرا دلیلی بر تقیید وجود ندارد، و یا این که حکومت به وکالت از ملّت، معادن را استخراج می کند که در این صورت درواقع استخراج کننده خود ملّت است، در این فرض پرداخت خمس بر موکّل واجب است، و یا این که حکومت با ولایت بر ملّت،معادن را استخراج می نماید که در این حالت استخراج کننده یا خود ولی است یا این که مانند نیابت است که بر اساس آن درواقع مولیّ علیه استخراج کننده است. به هرحال دلیلی بر خروج معادن از عمومات خمس نداریم، همان گونه که خود معدناگر به حدّ نصاب برسد، متعلّق خمس است و مثل سایر درآمدهای شغلی نیست که با مصرف کردن یا هبه آن، جزء مؤونه سالمحسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود. نظر حضرت عالی درباره این مسأله مهم چیست؟
ج. از شرایط وجوب خمس در معادن این است که شخص یا اشخاصی با مشارکت با یکدیگر آن را استخراج کنند، مشروط براین که سهم هر یک به حدّ نصاب برسد و آن چه استخراج شده، ملک آن ها شود، و معادنی که دولت استخراج می کند، نظر بهاین که ملک خاص شخص یا اشخاص نیست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نیست و در نتیجه جایی برایوجوب خمس بر دولت و حکومت باقی نمی ماند، و این استثنایی بر وجوب خمس در معدن نیست. بله، معادنی که توسط شخصخاصی یا با مشارکت اشخاص با یکدیگر استخراج می شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر این که آن چه آن شخصاستخراج کرده و یا سهم هر یک از اشخاصی که با مشارکت با یکدیگر اقدام به استخراج کرده اند، بعد از کم کردن هزینه هایاستخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یکی از آن دو باشد .

894 - اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حکمی دارد و چگونه حلال می شود و در صورت علم به حرمتیا عدم علم به آن وظیفه انسان چیست؟
ج. اگر یقین به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولی مقدار دقیق آن را نمی داند و صاحب آن را هم نمی شناسد، راه حلال کردنآن ها این است که خمس آن را بپردازد، ولی اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزی بر عهده اونیست .

895 - قبل از رسیدن سر سال خمسی ام، مبلغی پول به شخصی قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به کار بیندازد وسود آن بین ما بالمناصفه تقسیم شود، با توجه به این که آن مال در حال حاضر در دست من نیست و خمس آن را همنپرداخته ام، نظر حضرت عالی در این باره چیست؟
اگر آن مال را قرض داده اید و سر سال خمسی قابل وصول نیست، فعلاًً خمس آن بر شما واجب نیست، بلکه هنگامی واجبمی شود که آن را دریافت کنید، ولی در این صورت شما حقی در سود حاصل از کار قرض گیرنده ندارید، و اگر چیزی از او مطالبهنمایید، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمایه مضاربه به او داده اید، بر اساس قرارداد، در سود آن شریک هستید وواجب است که خمس سرمایه را بپردازید .

896 - من در بانک کار می کنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم، اینمبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلند مدت است که هر ماه سود آن به من پرداخت می شود، آیا پرداخت خمس این مال کهدرحساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
ج. اگر پس گرفتن این مبلغ در حال حاضر ممکن نیست تا آن را پس نگرفته اید، خمس آن واجب نیست. ولی سود سالانه آندر زائد بر مؤونه سال خمس دارد .

897 - روشی برای سپرده گذاری اموال در بانک ها وجود دارد که براساس آن هیچ گاه پول به دست استفاده کننده نمی رسد،ولی به حساب او در بانک طبق شماره معینی واریز می شود، آیا به این اموال خمس تعلّق می گیرد یا خیر؟
ج. اگر مالی را که نزد بانک به ودیعه گذاشته اید از منافع کسب شما باشد و هنگام رسیدن سال خمسی گرفتن آن مبلغ از بانکبرای شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسی، پرداخت شود .

898 - آیا خمس مالی که مستأجر به عنوان رهن به موجر می دهد، بر عهده مستأجر است یا موجر؟
ج. اگر از منفعت کسب مستأجر باشد، بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از موجر، خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهدهموجر که آن مال را به عنوان قرض می گیرد، واجب نیست .

899 - حقوق ماهیانه کارمندان که پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده، آیا هنگام دریافت، جزء درآمدهای همانسال (سال دریافت) محسوب می شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسی واجب است یا این که به این مال اصلاً خمستعلّق نمی گیرد؟
ج. حقوق معوقه از درآمدهای سال دریافت آن محسوب می شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است .