13 اسفند
توطئه انگلیس و تجزیه افغانستان از ایران (1235 ش)
پس از اشغال سراسر هندوستان از سوی انگلیسی‌ها، که اندکی بعد از حمله نادر به این سرزمین صورت گرفت، "جان ملکوم" دیپلمات انگلیسی راهبردی طراحی کرد تا این مستعمره را از حملات احتمالی قوای ایران و روسیه مصون بدارد.
بر این اساس ضمن تلاش برای تضعیف دولت مرکزی ایران باید بین ایران، روسیه و هندوستان دولت‌های وابسته حائلی ایجاد می‌شدند تا به سان یک دژ، از مستعمره بزرگ هندوستان حفاظت کنند.
در نتیجه این راهبرد، طرح تفکیک افغانستان، بلوچستان و حتی کرمان و یزد در دستور کار عمال انگلیسی قرار گرفت.
با هوشیاری مردم کشورمان و سرکوب تحرکات آقاخان محلاتی که مدعی امامت اسماعیلیه در ایران بود، توطئه جدایی کرمان، یزد و بلوچستان در دوره فتحعلیشاه خنثی شد.
اما ولایات بلوچستان شرقی(پاکستان)، هرات، کابل، قندهار و غزنین از ایران جدا شدند.
در ابتدا اغلب حاکمان ولایات افغانستان از جمله حاکم کابل از دولت مرکزی ایران اطاعت می‌کردند و خراجگذار ایران بودند و حاضر نبودند زیر یوغ انگلیسی‌ها روند.
حتی یکبار قوای افغانی در جلال‌آباد، شکست سختی بر قوای استعماری وارد ساختند.
این مقاومت‌ها در حالی صورت می‌گرفت که دولت‌مرکزی ایران با قتل امیرکبیر به شدت ضعیف و تحت‌نفوذ انگلیسی‌ها بود و عملا نمی‌توانست از مردم افغان حمایت کند.
(تصویر، نقشه ایران در دوره قاجار و روند تجزیه بخش‌هائی از کشور را نشان می‌دهد)
در پی مقاومت‌های مردم افغانستان در برابر توطئه انگلیسی‌ها، استعمارگران کوشیدند هرات را از ایران جدا کنند.
چرا که جدایی این ولایت از ایران به منزله فاصله افتادن بلوچستان‌شرقی، کابل، قندهار و.
.
.
از بقیه ایران بود.
زمانی که حاکم محلی هرات از پذیرش حاکمیت ایران سرپیچی کرد، ناصرالدینشاه با اعزام قوای خود به هرات وی را سرکوب کرد.
در مقابل، دولت انگلیس رسما به ایران اعلان جنگ داد و جزایر بحرین، خارک، تنب بزرگ، تنب کوچک، ابوموسی و حتی بنادری مانند بوشهر، را اشغال کرد.
در این حال درگیری‌هایی بین مردم سلحشور جنوب با انگلیسی‌ها روی داد که با وجود ناتوانی دولت مرکزی برای حمایت از مردم ناکام ماند.
در برابر مقاومت‌های مردمی، ناصرالدینشاه آمادگی خود را برای صلح با انگلیسی‌ها اعلام کرد.
این مذاکرات که با وساطت فرانسه صورت گرفت به عقد معاهده پاریس انجامید.
به موجب این معاهده ننگین که در 13 اسفند 1235 مصادف با 4 مارس 1857 بر ایران تحمیل گردید، دولت ایران تعهد سپرد که هرات و تمام خاک افغانستان را تخلیه نماید و حاکمیت خود بر هرات و افغانستان را نادیده بگیرد.
در مقابل انگلیسی‌ها نیز پذیرفتند که قوای خود را از ایران خارج کنند.
با این وجود انگلیسی‌ها حضور به ظاهر تجاری خود را در بنادر جنوب ادامه دادند و تا یک قرن بعد هم اشغال بحرین و دیگر جزایر ایرانی در خلیج‌فارس را ادامه دادند.