عنوان : اهميت علم و دانش در اسلام و لزوم همراهي آموزش با تربيت
نوع : سخنراني
تاریخ شمسی : 6 دي 1359
تاریخ قمری : 19 صفر 1401
جلد : 13
متن :
بسم الله الرحمن الرحيم
تبديل كردن مسلسلها به قلمها
از آقايان تشكر مي كنم كه در اين هوا و محل ضيق (1) مجتمع شدند تا بعض صحبتها رابكنند و بكنيم . آقايان كه حالا آمدند پيش من ، از اينكه در اين سال آن طوري كه بايدمردم اقبال كنند و وسايل فراهم باشد براي نهضت سوادآموزي نشده است ، ولي اميدوارم كه بعد بشود. البته هر كاري كه انسان شروع مي كند ابتداي شروع يك اموري پيش مي آيد كه پيش بيني نشده است ، و يك احتياجاتي است كه در وقتي كه مشغول به خدمت هستند احساس مي شود. و من اميدوارم كه از اين به بعد هم ملت ما و هم دولت اهتمام داشته باشند كه اين امر حياتي انجام بگيرد. در اين تابلويي كه آقايان آوردندنوشته اند كه اگر چه بشود قلمهايمان را به مسلسل تبديل مي كنيم . ما اميداوريم كه بشر به رشدي برسد كه مسلسلها را به قلم تبديل كند. آن قدري كه قلم و بيان به خدمت بشر بوده است مسلسلها نبوده اند. مسلسلها غالبا در خدمت ابرقدرتها بوده اند و براي تباهي بشربوده اند. و اسلام هم كه امر فرموده است به اينكه جهاد بكنند و دفاع بكنند و البته محتاج به همه ابزار جنگي است . (2) اساس بر اين است كه دفاع از حق بكنند و حق را و علم راجانشين مسلسل بكنند. قلم و علم و بيان است كه مي تواند بشر را بسازد، نه مسلسل و نه ساير قواي تخريب كننده . مسلسلها هم و همه آلات حربي هم در سايه علم تحقق پيداكردند. منتها گاهي مسلسلها و ساير ابزار باصطلاح تمدن را اشخاصي ايجاد كرده اند كه موجب تخريب بلاد و عباد شده است . و گاهي اشخاصي ايجاد كرده اند كه موجب تاييدانسان و ساختن انسان و آرامش در بين انسانها بوده است و در اين خدمت بوده است . شماكوشش كنيد كه با بيان و قلم مسلسلها را كنار بگذاريد و ميدان را به قلمها و به علمها و به دانشها واگذار كنيد.
بشر تا در سايه مسلسل و توپ و تانك مي خواهد ادامه حيات بدهد، نمي تواند انسان باشد، نمي تواند به مقاصد انساني برسد. آن وقتي مردم به مقاصد اسلامي و انساني مي رسند و به كمال دانش و علم مي رسند كه قلمها بر مسلسلها غلبه كند، و دانشها در بين بشر به آنجا برسد كه مسلسلها را كنار بگذارد، و ميدان ، ميدان قلم باشد، ميدان علم باشد.
ملاك ارزش افعال و غايات آنها
در قرآن كريم وقتي كه ظاهرا اول آيه اي كه بر پيغمبر اكرم وارد شده است ، هم قرائت را توصيه كرده است ، هم آن جهتي را كه بايد قرائت در خدمت او باشد و علم در خدمت او باشد بيان فرموده است ؛ فرموده است : اقراء باسم ربك (3) قرائت مطلقا، علم مطلقا، دانش مطلقا مطلوب نيست . چه بسا دانشي كه بر ضد انسانيت انسان و بر ضد كرامت انسان است ،لكن دانشي كه جهت داشته باشد، براي خدمت بشر باشد، به اسم رب باشد، توجه به ربوبيت الهي داشته باشد، توجه به اسم خدا داشته باشد، آن قرائت و آن علم و آن مسلسل همه شان در خدمت انسان اند. عمده آن جهت و غاياتي است كه در افعال انسان ودر آلاتي كه انسان درست مي كند، و در علم و دانش و ساير چيزهايي كه افعال انسان است ، آن چيزي را كه جهت مي دهد آن غايات است . آن چيزهايي است كه براي آنچيزها قلمها وجود پيدا كرده است ، مسلسلها وجود پيدا كرده است ، علم و دانش وجودپيدا كرده است . اگر غايات و مقاصد و آن چيزهايي كه براي او اينها وجود پيدا كرده است ، الهي باشد، هم قلم و هم مسلسل و هم علم و دانش و هم هر عملي ارزش پيدامي كنند؛ ارزش الهي . ارزش قلم به غايتي است كه براي او قلم زده مي شود. ارزش مسلسل هم به غايتي است كه براي او مسلسل كشيده مي شود. اگر اين ارزش غايي نباشد واگر آن مقصد، مقصد انساني و الهي نباشد، نه مسلسل آلتي است كه به درد بخورد و نه قلم . و خطر قلم بيشتر از مسلسل است . و خطر بيان بيشتر از توپ و تانك است . و خطرعلم بيشتر از همه اينهاست . لكن اگر به خدمت خلق باشد و به دستور انسان باشد و درخدمت انسان باشد و در خدمت خداي تبارك و تعالي باشد، تمام اينها ارزش پيدامي كند. مسلسل هم همچون قلم مي شود، قلم هم همچون مسلسل .
لزوم الهي بودن غايات افعال
بايد بشر به فكر اين باشد كه آن چيزهايي كه مقصد است و براي تربيت انسان است ،براي آموزش انسان است ، براي تعليم انسان است ، جهت به آن بدهد. چنانچه دانشگاههاجهت به آن داده نشود، همان دانشگاههايي مي شود كه در بين بشر هست ، و از همان دانشگاهها قواي مخربه بيرون مي آيد. و اگر جهت به آن داده بشود، دانشگاهها كاري مي كنند كه مسلسلها نمي تواند بكند. خدمتي مي توانند به بشر بكنند كه هيچ كس ديگرنمي تواند اين قدر خدمت بكند. عمده آن جهتي كه طرف آن جهت رفته مي شود. وقرآن اين را فرموده است : اقرء باسم ربك الذي خلق قرائت كن نه قرائت مطلق . بياموز، نه آموزش مطلق . علم تحصيل كن ، نه علم مطلق و تحصيل مطلق ؛ علم جهتدار، آموزش جهتدار. جهت ، اسم رب است ، توجه به خداست ، براي خدا و براي خلق خدا. قلمها اگردر دنيا براي خدا و براي خلق خدا به كار بيفتند مسلسلها كنار مي رود. و اگر براي خدا وبراي خلق خدا نباشد، مسلسل ساز مي شود. ابزار كوبنده انسان با دست قلمدارها و دست علمايي كه در همه دانشگاهها هستند، با دست آنها وجود پيدا كرده است . و همه ترقياتبشر هم با دست علما و بيان و قلم علما وجود پيدا كرده است . كوشش كنيد كه در اين آموزشي كه به مردم مي دهيد جهتدار باشد. در كلاسهايي كه جوانها يا سالخوردگان براي آموزش مي آيند، همان طوري كه سواد را به آنها ياد مي دهيد، و همان طوري كه نوشتن و خواندن را بر آنها ياد مي دهيد، جهت هم به آن بدهيد كه براي خدا بخوانند و براي خدابنويسند. براي خدمت به خلق و براي خدمت به خدا و براي خدمت به اسلام .
ضرورت توام بودن آموزش با پرورش
بايد آموزش و پرورش مردم توام باشد. پرورش ، پرورش انساني ، پرورشي كه به دردانسان برسد، آموزشي كه براي انسان باشد، جهتدار باشد، اسم رب در آن باشد، توجه به خدا باشد. بايد تمام كلاسهايي كه در سرتاسر كشور - ان شاءالله - وجود پيدا مي كند، و شماآقايان و كسان ديگري كه در خدمت يك همچو امر بزرگي هستيد و متكفل يك همچوعبادت بزرگي هستيد، توجه داشته باشيد كه آموزگاران را جهت به آنها بدهيد، توجه به خدا بدهيد، علمشان براي خدا باشد، براي اطاعت خدا. خداي تبارك و تعالي علم رايكي از عبادات بزرگ قرار داده است چنانچه جهت داشته باشد. جهت هم همان است كه اقرء باسم ربك . در هيچ ملتي مثل ملت اسلام از علم توصيف نكرده است . قرآن كريم درجاهاي زياد از علم و از عالم و توجه به علم توصيف فرموده است . و در كم جايي از آهن صحبت كرده است . آنجا هم كه از آهن صحبت مي كند منافع ناس در نظر گرفته شده است : و انزلنا الحديد فيه باس شديد(4) باس شديد دارد و منافع براي ناس . اگر منافع براي ناس نداشته باشد و در خدمت ابرقدرتهايي كه مي بينيد [بوده ] باشد، آهن هيچ ارزش ندارد.و اگر آهن در خدمت نفع مردم باشد، منافع مردم باشد، ارزشش بسيار زياد است . همان طوري كه قلم ارزش دارد، آهن هم ارزش دارد و همه چيز ارزش دارد. ارزش همه چيزبه آن چيزي است كه براي او، انسان [عمل ] مي كند. نماز هم كه انسان مي خواند ارزششبه آن نيتي است كه به آن نيت وارد نماز مي شود. اي چه بسا نمازگزاراني كه نمازشان درجهنم وارد مي شود؛ و آن وقتي است كه ارائه بخواهند بدهند به مردم . و چه بساارتشيهايي كه براي خدا عمل مي كنند، سربازهايي كه براي خدا عمل مي كنند، پاسداراني كه براي خدا خدمت مي كنند، ارزش آنها از نماز هم بيشتر است . ارزش مسلسل آنها ازقلم هم در آن وقت بيشتر خواهد شد. توجه كنيد كه آموزش بدهيد و در ضمن آموزش تربيت كنيد.
باسم ربك اختصاص اين اسم كه رب است براي اينكه توجه به تربيت را بدهد به مردم كه بايد قرائت كنيد. و با اسم رب براي تربيت بشر قرائت كنيد. قلم به دست بگيرند براي تربيت بشر. آن قدري كه بشر از قلمهاي صحيح نفع برده است از چيزي ديگر نبرده است .و آن قدر كه ضرر كشيده است ، از چيزهاي ديگر ضرر نبرده است . قلمها و بيانها بامغزهاي مردم رابطه دارند. اگر قلمها و بيانها و علمها و تعليمها و آموزشها براي خداباشد، مغزها را الهي تربيت مي كنند. و اگر بر خلاف اين باشد، مغزها، مغزهاي غرورمند،مغزهاي طاغوتي از آن پيدا مي شود.
لزوم سوادآموزي اقشار بي سواد
من از همه ملت ايران مي خواهم كه در اين امر بزرگ و اين امر حياتي كمك كنند. درروستاها كه آقايان مي روند اقبال كنند كساني كه سواد ندارند، وارد بشوند براي سوادآموزي . طلب العلم فريضه (5) خداي تبارك و تعالي به وسيله نبي اكرم فرموده است بنابراين حديث ، كه طلب علم فريضه است . و در بعض از روايات فريضه علي كل مسلم و مسلمه (6) براي همه زنها و مردها فريضه است . با علم است كه انسان مي تواند تامين سعادت دنياو آخرت را بكند. با آموزش است كه انسان مي تواند تربيت كند جوانها را به طوري كه مصالح دنيا و آخرت خودشان را خودشان حفظ كنند. اگر كشور ما علم را بياموزد، ادب بياموزد، جهتيابي علم و عمل را بياموزد، هيچ قدرتي نمي تواند بر او حكومت كند.
جهالت مردم ؛ گرفتاري بزرگ ما در طول تاريخ
تمام گرفتاريهايي كه ما در اين طول مدت تاريخ داشتيم بهره برداري از جهالت مردم بوده است . جهالت مردم را آلت دست قرار دادند و بر خلاف مصالح خودشان تجهيزكردند. اگر علم داشتند؛ علم جهتدار داشتند، ممكن نبود كه مخربين بتوانند آنها را به يك جهتي كه بر خلاف آن مسيري است كه مسير خود ملت است تجهيز كنند. علم و سواداست با آن جهتي كه بايد به او توجه كرد، كه مي تواند ملت را از همه گرفتاريها نجات بدهد. و نمي توانند كساني كه مي خواهند اين نهضت را، اين نهضت اسلامي را به خلل برسانند، و نمي توانند ببينند كه اسلام در اين مملكت پياده دارد مي شود. اين علم است كه مي تواند جلوي اين فسادها را بگيرد. اگر ملت ما علم را، آن علم جهتدار را ياد بگيرند،تربيت بشوند، در مقابل علم ، در پهلوي علم هم تربيت باشد؛ تربيت ديني ، تربيت الهي ،تربيت انساني و هم علم ، اگر اين دو حربه در دست شما باشد، كسي نمي تواند به شماتعدي كند، كسي نمي تواند استبداد را برگرداند. و اگر اين علم نباشد مردم را توجيه مي كنند به جايي كه باز هم آن مسائل سابق برگردد، و آن استبداد سابق و آن وابستگيهاي سابق .
شما سوادآموزان در تمام كشور بدانيد كه يك خدمتي داريد به اين انسان مي كنيد كه بالاترين خدمتهاست . و روستاييان و ساير قشرهاي بيسواد بدانند كه اين خدمت ، خدمتي است كه بايد آنها به جان و دل قبول كنند. و اين طور كه گمان كنند ما نمي توانيم ، اين طورنيست . هر انساني مي تواند سوادآموزي كند و مي تواند انسان بشود. علم از مهد تا لحداست . (7) از بچگي تا نزديك مردن . دنيا بايد با علم و با علم جهتدار اداره بشود. پيرمرد وپيرزن هم مي توانند آموزش ببينند، مي توانند تحصيل كنند، مايوس از خودشان نباشند.جوانها، پيرها، بچه ها، روستاييها، شهريها همه بايد كمك كنند و اين امر مهمي [است ]كه تمدن شما، اسلام شما، انسانيت شما و همه چيز شما تابع اوست و بسته به اوست ،تربيت كنيد اينها را. و همه چيز بسته به اوست . همه بايد كمك كنند، و همه با هم - ان شاءالله سال ديگر اگر من باشم ببينم كه سوادآموزي به طور چشمگيري پيش رفته است . و اگرنباشم ، خود شما ببينيد. خداوند - ان شاءالله به همه شما توفيق بدهد و به همه ملت ما توفيق بدهد كه هم علم را ياد بگيرند و هم جهت علم را و هم مسلسل را براي آرامش دنيا به دست بگيرند و هم تربيت نظامي را.
والسلام عليكم و رحمه الله و بركاته
پانویس :
1- تنگ .
2- اشاره است به آيه شريفه 60 از سوره مباركه انفال : "واعدوا لهم ما استطعتم من قوه ومن رباط الخيل ترهبون به عدو الله وعدوكم وآخرين من دونهم لا تعلمونهم الله يعلمهم ". و شما "اي مومنان " در مقام مبارزه با آن كافران ، خود رامهيا كنيد وتا آن حد كه بتوانيد از تسليحات و آلات جنگي و اسبان سواري براي تهديد و تخويف دشمنان خدا و دشمنان خودتان كاملا فراهم سازيد و بر قوم ديگري كه شما بر دشمني آنان مطلع نيستيد و خدا به مكر ودشمني آنان آگاه است نيز مهيا باشيد. 3- سوره علق ، آيه 1: "بخوان به نام پروردگارت ". 4- سوره حديد، آيه 25: "وانزلنا الحديد فيه باس شديد ومنافع للناس " و آهن را كه در آن هم سختي و هم منافع بسيار براي مردم است فرو فرستاديم . 5- "فراگيري دانش واجب است ".
6- بحار الانوار، ج 1، ص 177، ح 54، "فراگيري دانش ، واجب است بر هر مرد و زن مسلمان ". 7- "اطلبوا العلم من المهد الي اللحد" ز گهواره تا گور دانش بجوي .
بزرگتر کوچکتر